Pierwsza powojenna książka telefoniczna w zbiorach CBK

W ramach poszukiwań materiałów do archiwum cyfrowego, Centrum Biblioteczno-Kulturalne Powiatu Kętrzyńskiego pozyskało bardzo interesującą pozycję. „Spis abonentów sieci telefonicznych dyrekcji okręgu poczt i telegrafów w Olsztynie na 1946 rok”.

Książkę telefoniczną, wysłaną do druku 26 lipca 1946 roku, przekazał CBK Janusz Januszewski, dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Srokowie. Spis zawiera 33 strony z wykazem abonentów oraz reklamami.

Połączenia na korbkę

W książce telefonicznej wskazano 25 abonentów, w tym tylko trzech imiennie. Byli to Jan Eftymowicz, dyrektor cukrowni, który mieszkał przy ul. Powstańców Warszawy 5 (tel. 24), Stanisław Lewandowski, dyrektor elektrowni, który mieszkał przy ul. Chopina 48 (tel. 10) oraz Jerzy Owierczuk, wicestarosta, który mieszkał przy ul. Sadowej 6 (tel. 16). Nie wymieniono nazwiska starosty, być może dlatego, że był nim wtedy major Stefan Nawrocki, który miał połączenie telefoniczne poprzez centralę wojskową (podobnie przez długi czas osobną centralę telefoniczną posiadali kolejarze). Zastąpił on w grudniu 1945r. Jana Downara, który został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego za niegospodarność i malwersacje. Pozostałe numery telefoniczne posiadały m.in. cukrownia (tel. 20), drożdżownia (tel. 25, ul. Struga 3), elektrownia miejska (tel. 26, biuro przy pl. Wolności, obecnie pl. Józefa Piłsudskiego), nadleśnictwo (tel. 29, al. Wojska Polskiego 13), bank (tel. 8, pl. Wolności), Państwowy Instytut Meteorologiczny (tel. 31, ul. Marszałka Stalina, obecnie ul. Pocztowa), Państwowy Urząd Repatriacyjny (tel. 28, ul. Repatriantów, obecnie ul. Wileńska), poczta (tel. 12 gabinet naczelnika), powiatowa komenda Milicji Obywatelskiej (tel. 9. ul. Chopina 1), powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego (tel. 18, ul. Korszyńska 10, obecnie ul. Mielczarskiego 5), Powiatowy Urząd Ziemski (tel. 11, pl. Wolności), „Społem” (browar tel. 19, ul. Traugutta 5; młyn tel. 23, ul. Warmińska; biuro oddziału tel. 13, ul. Struga 5), Spółdzielnia Spożywców „Ostoja” (tel. 30. ul. 1-Maja 12, obecnie budynek ul. Sikorskiego róg ul. Powstańców Warszawy), starostwo (gabinet starosty tel. 6; gabinet wicestarosty tel. 7, pl. Grunwaldzki), szpital powiatowy (tel. 21, ul. M. Skłodowskiej-Curie) oraz Zarząd Miejski (tel. 15, pl. Wolności, obecnie pl. Piłsudskiego - ratusz). Pozostałe, większe miejscowości powiatu kętrzyńskiego miały tylko tzw. rozmównice publiczne” czynne w godzinach 8.00-15.00. Były to Korszyn (obecnie Korsze), Dryfort (obecnie Srokowo) i Reszel.

Do spisu dołączono instrukcję użytkowania centrali automatycznej oraz ręcznej, która działała wtedy w mieście. Aby uzyskać pożądane połączenie należało m.in. pokręcić korbką aparatu, nie wdawać się w prywatne rozmowy z telefonistkami, a po zakończeniu rozmowy oddzwonić trzykrotnym krótkim sygnałem.

Centrala za kanister bimbru

Jedyną reklamę (piwa i lemoniady) z naszego miasta przedstawił browar „jako pierwszy mazurski browar w Kętrzynie (dawniej Rastembork)”. Browar wchodził wówczas w skład Związku Gospodarczego Spółdzielni R.P. „Społem”. Nadmienić należy, że od maja 1945r. do maja 1946r. miasto nosiło nazwę Rastembork i na mocy zarządzenia Ministra Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (MP 1946, Nr 44, poz.85) z dnia 7 maja otrzymało nazwe Kętrzyn (akt wszedł w życie 19 maja 1946r.). Do kętrzyńskiego „Społem” oprócz browaru wchodziła drożdżownia oraz młyn.

W wyniku przeprowadzonych przez pracowników CBK rozmów z kilkoma mieszkańcami Kętrzyna, w tym wieloletnią kierowniczką centrali telefonicznej oraz miłośnikiem historii telekomunikacji, wyłonił się obraz powojennej historii telefonii naszego miasta. Do 1945r. numery telefoniczne Kętrzyna, czyli ówczesnego Rastenburga (podobnie jak Barcian czy Srokowa) były 3-cyfrowe i obsługiwane przez automatyczną centralę S-27 i S-29 (firma Siemens produkt z 1929r.). W okresie okupacji miasta (styczeń – maj 1945r.) przez sowieckie, specjalne jednostki NKWD (tzw. trofiejnyje komanda) centrala telefoniczna została zdemontowana z zamiarem wywiezienia do ZSRR. Ale, według niepotwierdzonych informacji, uzyskanych od nieżyjącego już jednego z pierwszych pracowników poczty, za kanister bimbru odzyskano ją i z czasem uruchomiono na nowo. Zatem w początkowym okresie powojennego Kętrzyna funkcjonowała, przekazana zapewne przez wojsko, centrala ręczna. Potem uruchomiono automatyczną, poniemiecką centralę S-29, tę którą odzyskano od Rosjan. Numeracja 3-cyfrowa obowiązywała w Kętrzynie do 1967r., kiedy rok wcześniej miasto otrzymało nową centralę telefoniczną K-66 (tzw. krzyżową). I przez ponad 30 lat obowiązywały w naszym mieście numery 4-cyfrowe, powiększane z czasem (lata 80. po rozbudowie osiedla Piastowskie). W 1997r. telekomunikacja kętrzyńska otrzymała nową centralę firmy Siemens i rok później wprowadzono, obowiązującą do dzisiaj, numerację 7-cyfrową. Polegało to na tym, że do istniejącego numeru dodano trzy cyfry „751” lub „752”. Od 1998r. mieszkańcy miasta mogli też już automatycznie łączyć się z abonentami w innych miastach. Wtedy też wprowadzono tzw. prefiks, czyli dwie cyfry poprzedzające wybierany numer. W przypadku Kętrzyna jest to numer „89”.

Zanim przyszło RODO

Na zakończenie dodać należy, że później książki telefoniczne ukazywały się kilkakrotnie. Pierwsza książka telefoniczna z 4-cyfrowymi numerami ukazała się w 1972r., potem – poszerzona o nowym abonentów – w latach 80. i pod koniec lat 90. Ostatnia książka telefoniczna w wersji papierowej ukazała się w 1998r. Na początku XXI w. spisy abonentów pojawiły się na płycie CD w wersji okrojonej, czyli bez dokładnych adresów zamieszkania abonentów. Po 2004r., czyli po wejściu Polski do Unii Europejskiej i wprowadzeniu ustawy o ochronie danych osobowych (RODO) książki telefoniczne przestały być wydawane.

Z kronikarskiego obowiązku podajemy, że pierwsza centrala telefoniczna w Rastenburgu/Kętrzynie, liczącego wówczas ponad 9 000 mieszkańców, rozstała uruchomiona w 1900r. Centrala mieściła się w oddanym 4 lata wcześniej budynku cesarskiego urzędu pocztowego (niem. Kaiserliche Postamt). Tadeusz Korowaj