Historia, której nie znacie: Rastenburski początek reformacji

31 października 1517 roku Marcin Luter, mnich augustianin, przybił gwoździem do drzwi kościoła w Wittenberdze pergamin, na którym wypisał 95 tez obrazujących upadek kapłanów kościoła katolickiego i konieczność jego radykalnej reformy. Niewiele później, w 1523 i 1524 roku, Albrecht Hohenzollern, wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego, prowadził ze zbuntowanym Lutrem rozmowy, owocujące odejściem Hohenzollerna od katolicyzmu.

 

Wśród burz zwalczających się reformacji i kontrreformacji dotychczasowe Prusy Krzyżackie nagle stały się Prusami Książęcymi, a katolicki wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego - władcą luterańskiego księstwa. Zgodnie z doktryną "czyja władza, tego religia", w 1525 roku Prusy zostały pierwszym państwem powszechnie i oficjalnie przyjmującym protestantyzm. Także w Rastenburgu zaniechano katolickich mszy w kościele św. Jerzego, zamieniając je na nabożeństwa w obrządku protestanckim. Jednakże nie od razu i nie wszystko potoczyło się bez niesnasek. Wielu wywodzących się z głębokiej tradycji  katolickiej mieszkańców, zarówno miasta jak i całego księstwa, próbowało utrzymać kultywowaną przez siebie wiarę. Rodziła się kontrreformacja. W Rastenburgu (chociaż nie należy utożsamiać tego z kontrreformacją sensu stricte) najbardziej znaną nam formą buntu była postawa pierwszego po sekularyzacji i zmianie wiary księdza kościoła św. Jerzego, Albrechta von Schliebena. Ów przedstawiciel jednego z bardziej znaczących rodów wschodniopruskich już w 1525 roku został usunięty ze swojej funkcji za mało przychylną nowej wierze postawę, a więc pozostawianie przy katolicyzmie. W pierwszych latach kształtowania się nowej wiary Rastenburg dwukrotnie był miastem w najwyższym stopniu znaczącym dla nowej doktryny religijnej. Po raz pierwszy 16 lutego 1530 roku, w dniu, w którym zebrany w nim synod oficjalnie przyjął obowiązujące w całych Prusach Książęcych ewangelickie wyznanie wiary.

Kolejne wydarzenie było jeszcze bardziej znaczące dla nowej religii. Dwa dni - 30 i 31 grudnia 1531 roku w pokrzyżackim zamku, będącym wówczas siedzibą starostów książęcych, trwało kolokwium, którego przewodnim tematem było wzmocnienie antykatolickiego nastawienia i stawiana czoła kontrreformacji. Wśród wielu uczestników dyskusji wymienić należy księcia Albrechta von Hohenzollerna, Paulusa Speratusa, księży Johana Polyandera i Michaela Maurera. Nie znamy zbyt wielu szczegółów, lecz doniosłe to spotkanie z pewnością przyczyniło się do wzmocnienia i rozwoju luteranizmu zarówno w Prusach, jak i w przyszłości w Europie.

Zanim w 1525 roku w Rastenburgu odprawiono pierwszą mszę w obrządku protestanckim, zaledwie kilka lat wcześniej, bo w 1519 roku Albrecht Hohenzollern, jeszcze jako katolik i wielki mistrz Zakonu Najświętszej Marii Panny, odbył pielgrzymkę do kaplicy w Świętej Lipce.  Trasę, biorącą początek w Kȍnigsbergu, podzielił na dwa etapy: do Sępopola jechał konno lub wieziono go powozem, od Sępopola szedł pieszo. Pierwszą rozmowę z Marcinem Lutrem odbył w 1523 roku.

Mariusz Kwiatkowski

 

Zdjęcie: Kolokwium na zamku umocniło protestantyzm. Fot. Mariusz Kwiatkowski